Algemene voorwaarden – de zwarte en grijze lijst bij een niet-consument 📝

Consument of ondernemer, iedereen wordt dagelijks geconfronteerd met “de kleine lettertjes”. Het gebruik van algemene voorwaarden is gebruikelijk en men kan die dus ook bij het sluiten van iedere overeenkomst tegenkomen. Het gebruik van algemene voorwaarden en de inhoud van algemene voorwaarden is echter gebonden aan regels.

Zo kan een artikel in de algemene voorwaarden vernietigbaar zijn indien het, gelet op de aard en de overige inhoud van de overeenkomst, de wijze waarop de voorwaarden tot stand zijn gekomen, de wederzijds kenbare belangen van partijen en de overige omstandigheden van het geval, onredelijk bezwarend is voor de wederpartij. Omstandigheden die van belang zijn, behoren tot de hoedanigheid van partijen, hun maatschappelijke positie, hun onderlinge verhouding en hun deskundigheid. Indien een artikel in de algemene voorwaarden vernietigbaar is, dan heeft dat tot gevolg dat de gebruiker van die algemene voorwaarden op dat artikel geen beroep kan doen.

Voor overeenkomsten met een consument bevat de wet een lijst van bedingen die geacht worden onredelijk bezwarend te zijn (de ‘zwarte lijst’) en een lijst van bedingen die vermoed worden onredelijk bezwarend te zijn (de ‘grijze lijst’).

Hoewel de zwarte en de grijze lijst betrekking hebben op overeenkomsten met consumenten, kan ook, indien de wederpartij geen consument is, van belang zijn dat een beding in de algemene voorwaarden voorkomt op een van deze lijsten, bij de beoordeling of dit beding onredelijk bezwarend is voor die wederpartij. De wetgever heeft bij de totstandkoming van de zwarte en grijze lijst opgemerkt dat een kleine rechtspersoon die zich materieel niet van een consument onderscheidt, ook een beroep toekomt op de zwarte of grijze lijst. In de praktijk noemen wij dit ook wel reflexwerking.

Relfexwerking is echter ook in andere gevallen mogelijk, bijvoorbeeld indien de wederpartij een overeenkomst weliswaar in de uitoefening van haar beroep of bedrijf heeft gesloten, maar deze overeenkomst geen betrekking heeft op de eigenlijke beroeps- of bedrijfsactiviteiten. Er kunnen zich dus gevallen voordoen waarin de wederpartij weliswaar geen consument is, maar haar positie grote gelijkenis vertoont met die van een consument. In die gevallen kan de omstandigheid dat het beding voorkomt op de zwarte of de grijze lijst worden betrokken bij de beoordeling of het beding voor die wederpartij onredelijk bezwarend is.

In een uitspraak van de Hoge Raad van 8 september 2023 kwam dit aan de orde. Een echtpaar exploiteert een kaas- en zuivelbedrijf, aanvankelijk in de vorm van de vennootschap onder firma later in de vorm van de besloten vennootschap. Zij sluiten met de wederpartij een overeenkomst die zich bezig houdt met advies en bemiddeling op het gebied van financiën. De overeenkomst heeft betrekking op een subsidieprogramma van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken dat innovatieve investeringsprojecten in ontwikkelingslanden stimuleert. De adviseur hanteert algemene voorwaarden waarin onder meer is opgenomen:

“1. Klachten over de verrichte werkzaamheden dienen door de opdrachtgever binnen 8 dagen na ontdekking, doch uiterlijk binnen 14 dagen na voltooiing van de betreffende werkzaamheden schriftelijk te worden gemeld aan gebruiker. De ingebrekestelling dient een zo gedetailleerd mogelijke omschrijving van de tekortkoming te bevatten, zodat gebruiker in staat is adequaat te reageren. (…)”

Een dergelijke bepaling is in strijd met de grijze en zwarte lijst en wordt vermoed onredelijk bezwarend te zijn, omdat het een beding is dat een wettelijke verjarings- of vervaltermijn waarbinnen enig recht geldend moet worden gemaakt verkort.

De adviseur meende dat het echtpaar geen beroep toekwam op de zwarte en/of grijze lijst omdat ze handelde als rechtspersoon (B.V.). De Hoge Raad oordeelde echter dat het beding onredelijk bezwarend is. Bij haar oordeel betrekt de Hoge Raad dat de aard van de onderneming van het echtpaar (kaas- en zuivelbedrijf), het gebrek aan kennis en ervaring met de ingewikkelde financiële materie waarop de overeenkomst met de adviseur betrekking had, de omstandigheid dat ze juist daarom de adviseur hadden ingeschakeld en de omstandigheid dat het beding voorkomt op de zwarte en/of de grijze lijst.

Hierin is besloten dat de positie van het echtpaar, althans een vennootschap, naar het oordeel van het Hof gelijkenis vertoont met die van een consument en in die zin dat zij bescherming verdienen. De overeenkomst had geen betrekking op de eigenlijke activiteiten van het bedrijf.

De uitspraak van de Hoge Raad laat zien dat de toepasbaarheid van de zwarte en/of grijze lijst niet alleen relevant is voor consumenten en/of kleine ondernemers. De reflexwerking kan wel degelijk ook relevant zijn tussen grotere partijen.

Lees de uitspraak hier.