Van fysieke producten naar digitale aansprakelijkheid: de impact van Richtlijn (EU) 2024/2853 op producenten en consumenten.

Op 8 december 2024 is de nieuwe Richtlijn Productaansprakelijkheid (EU) 2024/2853 in werking getreden. De oude richtlijn was sinds 1985 van kracht in de Europese Unie in het geval dat een gebrekkig product leidt tot schade. Deze Richtlijn was een goede basis, maar met al de (technische) ontwikkelingen in de afgelopen 40 jaar, zoals AI,  was de Richtlijn toch echt aan modernisering toe. In deze blog wordt ingegaan op enkele wijzigingen en wat dit voor producenten en consumenten kan betekenen.

Begrip product

Zoals aangegeven dateert de oude richtlijn uit 1985. Destijds was het begrip ‘product’ nog vrij overzichtelijk; het ging simpelweg om een fysiek, tastbaar object. Inmiddels is de technologie echter zó ver gevorderd dat die aanname achterhaald is. In de nieuwe richtlijn is het begrip ‘product’ dan ook aanzienlijk verruimd en uitgebreid naar onder meer digitale varianten. Denk bijvoorbeeld aan software, AI-systemen en digitale diensten.

Een product kan bijvoorbeeld functioneren dankzij een digitaal component — zoals bij een slimme thermostaat of een robotstofzuiger. De software die deze werking mogelijk maakt, wordt dankzij de nieuwe richtlijn óók als product beschouwd en de ontwikkelaar ervan wordt daarmee als producent aangemerkt. Ook software die zelfstandig functioneert — zoals autonome AI-toepassingen — valt tevens onder het bereik van de richtlijn.

Kortom: het zijn allang niet meer alleen de klassieke fabrikanten van tastbare goederen die risico lopen op productaansprakelijkheid. Ook softwareontwikkelaars, digitale dienstverleners en platformaanbieders kunnen nu onder deze aansprakelijkheid vallen.

Begrip schade

Nu het begrip ‘product’ is verruimd, verandert ook het beeld van wat onder ‘schade’ valt binnen het kader van productaansprakelijkheid. Waar voorheen uitsluitend sprake was van lichamelijk letsel of materiële schade, is dit onder de nieuwe richtlijn aanzienlijk uitgebreid. Zo wordt nu ook immateriële schade erkend — mits deze medisch is vastgesteld. Denk hierbij aan aantoonbare psychische schade die het gevolg is van een gebrekkig product.

Daarnaast is ook schade door verlies of beschadiging van digitale gegevens als nieuwe categorie toegevoegd. Een concreet voorbeeld hiervan is het wissen van een volledige dataset door een defect in software of AI-systemen. Zulke digitale schade was tot nu toe vaak lastig juridisch te kwalificeren, maar krijgt met deze richtlijn een duidelijke plek binnen het aansprakelijkheidsregime.

Ondergrens

Onder de oude richtlijn gold een belangrijke drempel: alleen schade boven de € 500 kwam in aanmerking voor vergoeding. Dit betekende dat consumenten met relatief kleine schadeposten — denk aan een kapotte bril of beschadigde laptop — vaak met lege handen achterbleven. Die grens is met de nieuwe richtlijn volledig afgeschaft.

Deze wijziging verlaagt de drempel aanzienlijk om een claim in te dienen. Consumenten kunnen nu ook bij kleinere schadebedragen aanspraak maken op vergoeding. Daarmee wordt het aansprakelijkheidsrecht toegankelijker en beter afgestemd op de werkelijkheid waarin zelfs beperkte digitale schade impactvol kan zijn.

Daarnaast is het niet langer vereist dat het product uitsluitend voor privégebruik dient. Ook wanneer een product gedeeltelijk zakelijk wordt ingezet, kan een benadeelde partij een beroep doen op de richtlijn. Dit is bijvoorbeeld relevant voor zelfstandig ondernemers of kleine bedrijven die technologie of apparatuur gebruiken in hun dagelijkse bedrijfsvoering.

Bewijslastverlichting voor slachtoffers

In veel productaansprakelijkheidszaken lopen consumenten tegen een bekend probleem aan: het leveren van bewijs. Het aantonen dat een product gebrekkig is én dat juist dat gebrek de schade heeft veroorzaakt, blijkt in de praktijk vaak een flinke uitdaging. Zeker bij complexe of digitale producten, waar de technische kennis bij producenten ligt, is de informatie-achterstand bij consumenten groot.

De nieuwe richtlijn komt consumenten hierin tegemoet met de introductie van de term “wettelijke vermoedens”. In bepaalde gevallen mag worden aangenomen dat een product gebrekkig was en dat er een causaal verband bestaat tussen het gebrek en de geleden schade. Dit verlicht de bewijslast aanzienlijk.

Bovendien krijgen rechters de bevoegdheid om fabrikanten te verplichten interne productinformatie te overleggen — bijvoorbeeld over ontwerp, fabricage of softwarewerking. Deze informatie kan doorslaggevend zijn in het onderbouwen van een claim en geeft consumenten een sterkere uitgangspositie tegenover professionele partijen.

Conclusie

De nieuwe regels maken één ding duidelijk: de productaansprakelijkheid is ingrijpend gemoderniseerd en verruimd. Consumenten krijgen meer mogelijkheden om hun schade vergoed te krijgen, terwijl het aantal partijen dat als producent kan worden aangemerkt flink is uitgebreid. Daarmee speelt de EU in op een samenleving waarin digitale technologieën minstens zo bepalend zijn als fysieke producten en waarin bescherming van de gebruiker centraal moet staan. Lidstaten van de EU hebben tot 9 december 2026 de tijd om de richtlijn om te zetten in nationale wetgeving.

Heeft u een probleem in het kader van productaansprakelijkheid? Vraag één van onze Ondernemingsrecht advocaten om advies!